Wycinka drzew (i krzewów) jest obwarowana szeregiem formalności, gdyż stanowi ingerencję w system ochrony przyrody, jej zasobów i stoi w sprzeczności z zasadą zachowania tworów i składników przyrody. Nie może być zatem ani dowolna ani odformalizowana. Takie podejście ustawodawcy jest zrozumiałe w czasach kiedy mierzymy się ze słabnącą jakością powietrza i rosnącą ekspansją człowieka w naturalne zasoby natury – takie jak lasy. Wycinka drzew została uregulowana w ustawie o ochronie przyrody z dnia 16.04.2004 r. (tj. z 2020 poz. 55). Ustawa ta w sposób całościowy reguluje kwestię wycinki drzew i krzewów. Od dnia nowelizacji ww. ustawy, która weszła w życie 03.01.2018 r. także usuwanie drzew i krzewów z nieruchomości (lub jej części) wpisanej do rejestru zabytków odbywa się w trybie tej właśnie ustawy o ochronie przyrody, a nie w trybie ustawy z dnia 23.07.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Z jednym zastrzeżeniem – jeżeli usunięcie drzewa lub krzewu ma nastąpić z terenu wpisanego do rejestru zabytków jako park, ogród lub inna forma zaprojektowanej zieleni, koniecznym jest uzyskanie dodatkowego pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków wydanego w trybie ustawy o ochronie zabytków.
Do wystąpienia z wnioskiem o wydanie zezwolenia na wycinkę lub ze zgłoszeniem zamiaru wycinki drzew obowiązany jest każdy posiadacz nieruchomości, zatem nie tylko właściciel będący posiadaczem. W przypadku kiedy posiadacz ma zamiar wyciąć drzewo, a nie jest właścicielem nieruchomości, właściciel na takie wycięcie powinien wyrazić zgodę.
Dla osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej na terenie, na którym ma dojść do wycinki drzew, najbardziej interesującym pozostaje, czy mogą dokonać wycinki bez zezwolenia i w ten sposób kształtować wygląd należącej do nich nieruchomości. Co do zasady tak właśnie jest. Ustawa o ochronie przyrody wyłącza w art. 83f kategorię osób fizycznych chcących dokonać wycinki drzew i krzewów rosnących na nieruchomościach będących ich własnością na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą. Także wycinka drzew i krzewów owocowych jest wyłączona spod konieczności uzyskiwania zezwolenia na wycinkę. I tu znowu pojawia się wyjątek – takie wyłączenie nie dotyczy drzew i krzewów owocowych na terenach wpisanych do rejestru zabytków lub rosnących na terenach zieleni (tereny zieleni są wyznaczone w obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego).
Pomimo, że co do zasady osoba fizyczna zamierzająca wyciąć drzewo ze stanowiącej jej własność nieruchomości (na cele niezwiązane z działalnością gospodarczą) nie musi ubiegać się o zezwolenie – to jednak nie jest ona zupełnie swobodna i wolna w realizacji takiego zamiaru. Zwłaszcza jeśli zamierza wyciąć potocznie mówiąc duże drzewo.
Ustawa o ochronie przyrody również w takim przypadku nakłada na osoby fizyczne obowiązek zgłoszenia zamiaru dokonania wycinki. Dzieje się tak w przypadku, gdy obwód pnia drzewa określonego gatunku przekracza parametry wskazane w ustawie. I tak właściciel nieruchomości przed przystąpieniem do wycinki drzewa powinien zmierzyć obwód jego pnia na wysokości 5 cm. Jeżeli tak zmierzony obwód przekracza :
80 cm – w przypadku topoli, wierzb, klonu jesionolistnego oraz klonu srebrzystego,
65 cm – w przypadku kasztanowca zwyczajnego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego,
50 cm – w przypadku pozostałych gatunków drzew
właściciel jest zobowiązany do zgłoszenia zamiaru wycięcia drzewa do właściwego organu.
Organem właściwym jest wójt, burmistrz albo prezydent miasta, a w przypadku gdy zezwolenie dotyczy usunięcia drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków – wojewódzki konserwator zabytków.
Po dokonaniu zgłoszenia na odpowiednim druku organ (jego pracownik) dokonuje oględzin potwierdzonych protokołem. W takim protokole ustala się gatunek drzewa (dla rozwiązania wątpliwości, czy mamy do czynienia z gatunkiem drzewa wskazanych w ustawie o ochronie przyrody) oraz jego obwód mierzony na wysokości 5 cm. Następnie w terminie 14 dni od dnia oględzin organ może wnieść sprzeciw do zgłoszonego zamiaru wycięcia drzew/a. Jeśli we wskazanym terminie 14 dni organ nie zgłosi sprzeciwu (która przybiera formę decyzji administracyjnej), zgłoszenie uważa się za zaakceptowane i możliwe do zrealizowania. Właściciel nieruchomości ma 6 miesięcy na zrealizowanie wycinki licząc od dnia przeprowadzenia oględzin. Jeżeli w tym terminie nie dokona wycinki, jest zobowiązany do dokonania kolejnego zgłoszenia w razie ponowienia zamiaru wycinki.
Ustawa o ochronie przyrody wskazuje jeszcze inne przypadki, kiedy zamiar wycinki drzew nie wymaga wydania zezwolenia przez właściwy organ. W pozostałych przypadkach na wycinkę drzew wymagane jest wystąpienie o wydanie takiego zezwolenia. Zezwolenie wiąże się z koniecznością poniesienia opłaty, która stanowi iloczyn stawki (maksymalnie jest to 500 zł) i liczby cm obwodu drzewa mierzonego na wysokości pnia 130 cm.
Ustawa wskazuje wiele przypadków, w których nie pobiera się opłaty, pomimo że formalnie zezwolenie na wycinkę jest wymagane (najbardziej powszechne to kiedy wycinka drzewa jest konieczna do wykonania zabiegów pielęgnacyjnych na terenie zieleni oraz kiedy kondycja drzewa jest tak słaba, że nie rokuje szansy na przeżycie lub drzewo obumarło z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości). Spośród takich wyłączeń od obowiązku poniesienia opłaty na uwagę zasługuje przypadek, kiedy wycinka ma być przeprowadzona w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania innego niż rolnicze, zgodnego z przeznaczeniem terenu, określonym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu i dotyczy drzew, których obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm nie przekracza:
a) 120 cm – w przypadku topoli, wierzb, kasztanowca zwyczajnego, klonu jesionolistnego, klonu srebrzystego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego,
b) 80 cm – w przypadku pozostałych gatunków drzew.
Ustawa o ochronie przyrody w sposób bardzo kazuistyczny wylicza przypadki objęcia obowiązkiem uzyskania zezwolenia lub zgłoszenia zamiaru wycinki drzewa. Dlatego każdorazowo lepiej zweryfikować w przepisach, do jakiej kategorii należy zakwalifikować drzewo, które ma zostać wycięte, aby nie narazić się na następcze naliczenie opłaty.
